Con este nome coñécese un afloramento granítico próximo ao lugar da Igrexa (Portomouro de Arriba) que na actualidade presenta tres sartegos antropomorfos esculpidos na rocha. Son os restos dun antigo cemiterio de inhumación que segue o rito cristián, coa cabeza dos defuntos orientada ao solpor e os pés ao nacente, a mesma orientación que gardaban antigamente as igrexas.
Os tres sartegos teñen a mesma tipoloxía, co oco adaptado para a cabeza e un espazo trapezoidal para o resto do corpo, máis estrito á altura dos pés. Cubriríanse cunha tapa tamén feita en pedra. Non coñecemos a cronoloxía exacta da necrópole, pero este tipo de tumbas é moi característico dos comezos da Idade Media, especialmente entre os séculos VIII e XI.
Este tipo de necrópoles estaban sempre asociadas a unha igrexa ou eremitorio, polo que seguramente nas proximidades, ou mesmo sobre a propia rocha, existiu no seu día unha construción, da que non quedan máis restos ca uns pequenos rebaixes, posiblemente cimentacións.
Os veciños denominaban ao conxunto a Pedra dos Mouros, estando ligada no imaxinario popular a estes seres misteriosos e á existencia de tesouros nas súas inmediacións. Segundo os testemuños orais a altura da pedra era moito maior, case 5 m, e nela había máis de unha ducia de sartegos. Contaba, ademais, cunha escalinata e unha plataforma dende a que se vía o río Tambre. Pero nos anos 50 do século XX parte da pedra foi dinamitada por un buscador de tesouros o que produciu a destrución dalgún dos sartegos orixinarios e danos irreparables no conxunto.
Este xacemento sitúase sobre un afloramento granítico, nun pequeno resalte da ladeira sur do monte que configura o río Tambre, a 280 m.s.n.m. Domina o lugar da Igrexa (Portomouro) e está composto por tres sartegos antropomorfos esculpidos na zona superior do afloramento.
| SARTEGO Nº 1 | SARTEGO Nº 2 | SARTEGO Nº 3 |
|---|---|---|
| Atópase á dereita das escaleiras. Dimensións: Lonxitude externa: 1,81 m Lonxitude interna: 1,60 m Largo exterior da cabeceira: 0,50 m Largo exterior dos pés: 0,40 m Cabeceira: 0,25 x 0,23 m Grosor das paredes laterais na cabeceira: entre 12 e 14 cm Grosor das paredes laterais no resto do sartego: 6 cm Profundidade do oco da cabeceira: 20 cm Profundidade do oco nos pés: 17 cm O enterramento está inclinado cara o NE | Atópase á esquerda das escaleiras. Dimensións: Lonxitude externa: 1,90 m Lonxitude interna: 1,80 m Largo exterior da cabeceira: 0,56 m Largo exterior dos pés: 0,37 m Cabeceira: 0,25 x 0,23 m Grosor das paredes laterais na cabeceira: 15 cm Grosor das paredes laterais no resto do sartego: 7 cm Profundidade do oco da cabeceira: 20 cm Profundidade do oco nos pés: sobre os 17 cm (están mal conservados) O enterramento está inclinado cara o NE | É o mellor conservado e localízase ao SE do anterior. Dimensións: Lonxitude externa: 1,65 m Lonxitude interna: 1,47 m Largo exterior da cabeceira: 0,57 m Largo exterior dos pés: 0,36 m Cabeceira: 0,29 x 0,25 m Grosor das paredes laterais na cabeceira: entre 16 cm Grosor das paredes laterais no resto do sartego: 8 cm Profundidade do oco da cabeceira: 21 cm Profundidade do oco nos pés: 23 cm O enterramento está case plano, aínda que parece orientado en sentido SW-NE |
Os tres sartegos foron realizados rebaixando a parte posterior do afloramento, quedando os seus laterais sobreelevados con respecto á rocha. A parte superior está alisada e rebaixada como para recibir unha cubrición superior.
Probablemente poden ser datadas na época altomedieval-sueva. Coñécese que había máis de unha ducia de sartegos, xa perdidos. Os veciños denominaban ao conxunto a Pedra dos Mouros, estando ligada no imaxinario popular a estes seres misteriosos, dos que se cre que foron os antigos poboadores de Galicia. A altura da pedra era moito maior (segundo testemuños veciñais ainda nos anos 50 levantábase cando menos 5 metros máis que na actualidade) contando cunha escalinata e unha plataforma dende a que se vía a ponte e o río Tambre. Este enclave, segundo os testemuños máis antigos, tivo a súa importancia entre os séculos IV-VIII, datas nas que poderían ser situadas as tumbas. Ao parecer, podería terse levantado alí unha torre ou fortaleza para vixiar o paso do río Tambre, na antiga ponte de Portomouro, que se remonta á época romana, ponte que, ao parecer, derrubouse a principios do século XVII. Podería tratarse, pois, das tumbas dos vixías do paso.
Nos anos 50 parte da pedra foi dinamitada por un buscador de tesouros producindo, segundo relatos veciñais, a destrución de parte dos sartegos orixinarios e danos irreparables no conxunto.